Sterilizasyon

Diş hekimliğinde kullanılan dental malzemelerin, uygun tekniklerle steril edilmesi, paketlenmesi, depolanması ve dağılımı infeksiyonların kontrol altına alınmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Hastane infeksiyonları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarındandır. Diğer tüm sağlık kuruluşlarında olduğu gibi ağız diş sağlığı hizmeti sunulan kuruluşlarda da amaç hastalara en uygun hizmeti verebilmektir.

Merkezi Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) adlı resmi kuruluşun, enfeksiyon kontrolünde “evrensel önlemler” diye adlandırdığı konsept insan kanı ve tükürük gibi vücut sıvılarının infeksiyöz olduğu bilinen “Human Immunodeficiency Virus (HIV)”, Hepatit B Virüs (HBV) ve diğer patojenlerce kontamine olduğunun varsayılması esasına dayanmaktadır. Buna göre tüm hastalarda evrensel önlem olarak adlandırılan enfeksiyon kontrol ve sterilizasyon yöntemlerinin uygulanması gerekir.

Amerikan Diş Hekimleri Derneği (ADA)tarafından hazırlattırılan raporda tüm ağız diş sağlığı çalışanlarına belirlenen evrensel önlemlerin kullanımı tavsiye edilerek hastaların da bu konuda bilgilendirilmesi amaçlı ülke genelinde görsel etkinlikler düzenlenmesi de önerilmektedir.

Kliniklerde:

Her hastadan önce ve sonra eller yıkanır
Tek kullanımlık eldiven kullanılır.
Bakteri-virüs geçişini ve çapraz enfeksiyonu önlemek için maske kullanılır.
Hekim ve yardımcıları tarafından tedavi sırasında kullanılan ışık kaynağı, hava su spreyleri, başlıklar ve hasta koltuğu gibi tüm yüzeyler tedavi sonrası kimyasal dezenfektanlarla temizlenir. Hastanın başını yerleştirdiği bölüme her hasta için tek kullanımlık bone takılır.
Çapraz enfeksiyonun önlenmesi için tek kullanımlık enjektör, bardak, hasta önlüğü ve eldiven kullanılır. Bu tek kullanımlık malzemeler daha sonra tıbbi atık poşetlerine yerleştirilerek belediyenin tıbbi atık toplayan araçlarına teslim edilir.

Sterilizasyon işleminin ve sterilizasyon kontrolünün yapılabilmesi amacıyla uluslararası standartlar oluşturulmuştur. Avrupa ülkelerinde kullanılan cihaz ve malzemeler için Avrupa Birliği Standartları [European Norms (EN)] geçerli kılınmıştır. Ülkemizde de bu standartların kriter olarak kullanılması benimsenerek, Türk Standartları Enstitüsü bünyesinde oluşturulan bir komisyon tarafından yayınlanması ve yaygınlaştırılması sağlanmıştır.

GENEL STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ

1. Basınçlı buhar,
2. Kuru ısı sterilizasyonu,
3. Düşük ısı metotları;
a. Etilen oksit
b. Formaldehid
c. Gaz plazma
d. Gama sterilizasyonu, kullanımda olan yöntemlerdir.

Uygulanan bu yöntemlerin her biri uygulama şekilleri, süreleri ve alanları açısından farklılık gösterse de Aslında hepsinin de amacı aynıdır. Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın uygun şartlarda yapılması, uygun kontrol yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir

STERİLİZASYON İŞLEM AŞAMALARI

A. Temizleme-denetleme: Manüel ya da etkin cihazlarla yapılan bir yıkamayla mikroorganizmaların %95-97’si ortadan kaldırılır.
B. Paketleme-yükleme: Steril edilecek malzeme kullanım anına kadar paket ile muhafaza edilmelidir. Paketleme malzemeyi olası bir kontaminasyondan koruyacak etkili bir bariyer oluşturmalıdır.
Sterilizasyon işlemi sonunda ıslak çıkan paketler steril kabul edilmemeli ve kullanılmamalıdır
Yükleme sırasında mutlaka büyük paketler alt rafa, küçük paketler üst rafa yerleştirilmelidir.
Bohçalar kendi aralarında ve cihazla arasında 5 cm olacak şekilde ve dikey olarak yerleştirilmelidir.
C. Sterilizasyon işlemi: Sterilizasyon işlemi için cismin üzerindeki mikroorganizma ve spor miktarının en az 10–6 log azalması gereklidir.

a. Buhar sterilizasyonu
Buhar sterilizasyon işlem ısı ve süreleri
• 134°C’de 3–3,5 dakika (ön vakumlu otoklavlarda)
• 121°C’de 15 dakika (ön vakumlu otoklavlarda)
• 121°C’de 30–45 dakika (ön vakumsuz otoklavlarda )
b. Kuru hava sterilizasyonu: Bilinen en eski sterilizasyon yöntemlerindendir. Buhar sterilizasyon imkânı olmayan yerlerde kullanılabilir.

c.Düşük ısı ile sterilizasyon yöntemleri;
a. Etilen oksit:
b. Formaldehid:
c. Gaz plazma:
d. Gama sterilizasyon:

D. Boşaltma-kayıt: Yapılan işler ve testler kayıt olarak tutulur ve istenildiğinde tüm basamaklara geri dönülmesini sağlar. Tamir bozukluk ya da rutin bakım kayıtları mutlaka tutulmalıdır.

E. Depolama-Dağıtım: Tüm malzemeler kapalı transfer araçlarında taşınmalı, raflı sistemlere yerleştirilmelidir.
Kontamine olduğundan şüphe edilenler tekrar en başından işleme tabi tutulmalıdır.
Depolama alanı sterilizasyon alanına yakın olmalıdır, raflar, yerden en az 30 cm, tavandan 40–50 cm aşağıda, duvardan 5 cm içerde olmalıdır Gereksiz dokunmaktan kaçınılmalı ve kullanım sırasında. Tarihine dikkat edilmelidir, ‘ilk giren ilk çıkar’ mantığı uygulanmalıdır.

BAŞLIKLARIN STERİLİZASYONU

Diş hekimliğinde kullanılan mikromotor, angldruva, airatör ve piyesamenler diş hekimliğinde çok sık kullanılan malzemelerdir. Bunlar özellikle vücut steril alanlarına kullanıldığı için dezenfeksiyondan ziyade sterilizasyon işlemi gerekmektedir. . Boyutu ve içindeki mekanizmaları sebebiyle temizlenirliliği zaten zor olan başlıkların normal şartlarda her hastadan sonra iç ve dış temizliklerinin yapılması, uygun oranda yağlanması ve ardından mutlaka otoklav ya da etilen oksit ile steril edilir. Dolgu yaparken ya da diş kesimi sırasında kullanılan frezler her kullanımdan sonra dezenfektan solüsyon içinde bekletilerek üzerlerindeki bakteri ve virüslerden arındırılır.